Dé dl’autonomia

Ai 5 de setëmber él le Dé dl’Autonomia. En chësc dé dl 1946 à le presidënt dl Consëi talian Alcide Degasperi y le minister di Èsters austriach Karl Gruber firmè le Tratat de Paris, olache la Talia se tol dant da conzede na potesté legislativa y esecutiva regionala autonoma por sconè les mendranzes che vir tl Südtirol. Le Tratat rapresentëia porchël le pröm vare devers l’autonomia da śëgn.

Le Tratat Degasperi-Gruber fej fora cun les 137 mosöres dl Pachet dl 1969 la fontamënta dl’autonomia. N’autonomia che n’à nia ma valur costituzional tla Talia mo inće a livel internazional tl raport cun l’Austria, partner dl Tratat. Te chësta funziun po l’Austria ti damanè ala Talia da ademplì i impëgns dl tratat y l’à bele fat, al basta recordè les discusciuns pro l’Assemblea dl’ONU al scomenciamënt di agn sessanta.

Le fat da podëi se lascè sön n ancoraje internazional fej a na moda che l’autonomia dl Südtirol sides atramënter co les atres autonomies speziales reconesciüdes tla Talia. Deperpo che i atri Statuć de autonomia po gnì mudà tres la Costituziun taliana, po l’autonomia dla Provinzia de Balsan ma gnì mudada cun le consëns de tramesdöes les perts che à sotescrit le Tratat, chël ô dì la Talia y l’Austria. Tres chësc  contrat internazional surantol le Südtirol na conotaziun particolara inće danter les regiuns talianes autonomes.

L’articul 1 dl Tratat de Paris fej fora l’ecuiparaziun plëna danter le grup linguistich talian y chël todësch tl Südtirol: tl articul 1 él scrit che i abitanć todësc é avisa anfat ai abitanć talians. Chësta basa de parité reverda l’adoranza dl lingaz, l’amisciun ai ofizi publics, l’insegnamënt y i atri ćiamps. Cun le Tratat de Paris vëgnel metü la fondamënta por l’autonomia dl Südtirol. Sciöche al é scrit tl articul 2, po les popolaziuns interessades eserzité n podëi  legislatif y esecutif autonom tl cheder dl raiun local. N’autonomia teritoriala minada sciöche patrimone de düć chi che vir tl Südtirol.

Chësc ann chir fora la junta provinziala por le pröm iade le Dé dl’Autonomia por presentè  l’aministraziun, a na moda che la jënt interessada  pois odëi da daimprò olache y coche les chestiuns che la reverda vëgn laurades fora dal personal provinzial.


ScomenciamËnt dla plata

Dé dla trasparënza

I Dis dla trasparënza toca pro les scomenciadies che la lege n. 190/2012 sön la prevenziun dla coruziun y le decret legislatif n. 33/2013 vëiga danfora en materia de trasparënza, por garantì n livel de trasparënza adatè, legalité y svilup dla cultura y dl’integrité, prinzips fondamentai sön chi che al mëss se fondè l’ativité dla aministraziun publica.

Ai rapresentëia n momënt de confrunt y de incuntada danter l’aministraziun provinziala y i zitadins, sciöche inće i grups desvalis de interès (stakeholder) por arjunje:

Te chësta otica tol la Provinzia Autonoma de Balsan l’ocajiun ai 5 de setëmber dl 2014, tl cheder dl Dé dla porta daverta, da organisé le pröm Dé dla trasparënza, y inviëia dötes les porsones interessades a tó pert.


ScomenciamËnt dla plata

Dé dla porta daverta

La Dé dl’autonomia, ai 5 de setëmber, é l’ocajiun por la junta provinziala y le consëi provinzial por ti presentè l’aministraziun ala popolaziun tres n dé dla porta daverta. “I aratun che chësta scomenciadia dëides avijiné ćiamò deplü l’aministraziun y la zitadinanza”, spliga le presidënt Arno Kompatscher.

Le Dé dla porta daverta é la desmostraziun de n’aministraziun provinziala daverta y trasparënta: “Chësc dé ti vëgnel pité ala jënt l’ocajiun da ti dè n’odlada al’aministraziun y, ćiodì pa nia, al personal da ti mostrè ala familia le post olache al laôra”, sotrissëia Kompatscher.

Te döt le Südtirol garantësc la Provinzia i sorvisc ala jënt tres incër cënt sëntes y 3mile colaboradus y colaboradësses. Dl’aministraziun provinziala ne fêjel nia ma pert i ofizi, mo inće i sorvisc de orientamënt profescional, i zëntri de mediaziun dl laûr, i ofizi de cataster y liber fondiar, les ćiases di parcs naturai, i museums y les staziuns forestales. Düć tignarà davert inće en vëndres, ai 5 de setëmber dales 13 ales 17.

Te 18 palac provinziai ti gnaràl pité ala jënt dlungia la daurida arlungiada n program por la fà fà para: tla sënta dl Consëi provinzial, tl Palaz Widmann, te d’atri 10 palac provinziai a Balsan y tles sëntes de Porsenù, Bornech, Maran, Egna y Solaneres podaràn s’incuntè cun le personal provinzial y conësce da daimprò la varieté di sorvisc y dles prozedöres aministratives. "Tl consëi provinzial, le majer organism rapresentatif y dezijional dla Provinzia - spliga le presidënt dl consëi provinzial Thomas Widmann - jaràra da ti ćiarè a düć i vari de na lege ćina a süa aprovaziun". Tl Palaz Widmann, sënta dla junta provinziala, podaràn ti ćiarè, ai 5 de setëmber al ofize dl presidënt Kompatscher y se sentè jö tl salf dles sentades dla junta.

Plaza Silvius Magnago, che coliëia le consëi provinzial cun le Palaz Widmann, sarà le zënter dl Dé dl’autonomia: sön la stiga dl palaz dl consëi – olache al é preodü inće le salüt ofizial di presidënć Kompatscher y Widmann – sonarà dales 16.30 trëi bands de jogn dl Südtirol, dl Trentin y dl Tirol. Sön la medema plaza saràl n’esposiziun particolara: 15 sorvisc – dal’Avocatöra al’Informatica, dala Zentrala viabilité al Sorvisc meteo, dal’Euregio ai Museums, dai Sorvisc di rüs de munt ala Proteziun zivila – mostrarà la varieté di dovëis dl’aministraziun provinziala.

Na suraodüda dles scomenciadies sön le program ai 5 de setëmber, le Dé dla porta daverta, é dan man sön les atres plates.


ScomenciamËnt dla plata

Avenimënć y posć

  • 15 sorvisc, 3 band, 1 presidënt
    Dales 13 – 19
    Plaza Silvius Magnago

    La plaza danter le Palaz Widmann, la sënta dl consëi provinzial y le palaz provinzial 2, rapresentëia le cör dl’aministraziun dl Südtirol y à da dui agn incà inom Plaza Silvius Magnago, sciöche le pere dl’Autonomia. Ai 5 de setëmber se trasformarà le post che rapresentëia simbolicamënter le podëi politich te na paladina cun trëi bands jones che à tut pert al concurs Upload che sonarà dales 16.30 sön la stiga dl consëi provinzial. Dales 13 ales 17 indere, se presentarà i 15 sorvisc provinziai che rapresentëia la gran varieté dles ativitês dl’aministraziun locala: dal’Avocatöra al’Informatica, dala Zentrala viabilité al Sorvisc meteo, dal’Euregio ai Museums, dai rüs da munt ala Proteziun zivila. Tres sön plaza Silvius Magnago saràl inće dales 17.30 la pert ofiziala dl dé dla porta daverta, cun l’intervënt dl presidënt Arno Kompatscher.

    De plü informaziuns

  • Co vëgn pa a s’al dè na lege
    Dales 13 – 17
    Consëi provinzial, Plaza Silvius Magnago 6

    Inće le consëi provinzial, chël ô dì le majer organn politich y rapresentatif dla Provinzia de Balsan deura süa porta ala jënt ai 5 de setëmber. Tratan la festa dl’Autonomia podarà la jënt descurì olâ y coche na lege vëgn a s’al dè y se fà inće n’idea dl sistem aministratif che laôra do les coltrines. Denanco gnì tratà tl consëi provinzial mëss i provedimënć legislatifs fà n tru che passa tres le laûr sides di singui aconsiadus, che di ofizi competënć. Tl palaz olache al é le consëi provinzial gnaràl metü sö n percurs che jarà dal’alzada a tera ćina sö tla cuarta alzada, tres ofizi, sorvisc y carateristiches architetoniches dl frabicat. I grups di aconsiadus se presentëia inće sides te sü ofizi, che ti locai tl’alzada a tera, deperpo che la Defenüda Zivica, le Garant por l'infanzia y la jonëza y le Comitê provinzial por les comunicaziuns le fajarà te sües sëntes tla strada Cavour 23c.

    De plü informaziuns

  • Sentà tla junta provinziala
    Dales 13 – 17
    Palais Widmann, Plaza Silvius Magnago 1

    Palaz Widmann rapresentëia la sënta dl presidënt dla Provinzia y dla junta provinziala, che s’incunta vigni dedolönesc dadoman tl salf dles sentades tla secunda alzada. Do l’esecutif porta dant le presidënt les dezijiuns plü importantes tl salf stampa dla junta, tla alzada a tera dl frabicat che à, por mirit dla curt interna, un di salfs de rapresentanza plü importanć dla Provinzia. Tratan döt le dé dla porta daverta po la jënt jì tl ofize dl presidënt, tl salf dles sentades dla junta y al sarà scomenciadies por i plü pici. I plü pici podarà jì a ti ćiarè danterlater ala zentrala litala y ala zentrala dl telefonn, y ara jarà da fà fotografies cun le sotfunz y les paladines adorà dai mëmbri dla junta provinziala tratan les conferënzes stampa.

    De plü informaziuns

  • Monitorè tunì, ti ćiarè ai proieć
    Dales 13 – 17
    Palaz provinzial 2, Plaza Silvius Magnago 10

    Tl palaz provinzial 2 él dui departimënć: le Departimënt Scora y Cultura taliana, Frabiché abitatif y Laûrs publics y le Departimënt Istruziun y Cultura ladina, Bëgns culturai y Museums, Patrimone, Sorvisc strades y Mobilité. Tramidui à arjigné ca por i 5 de setëmber mostres di proieć y n valgügn filmać. La jënt podarà fà n iade fora por i tunì che é tla provinzia de Balsan y vëgn monitorà da na zentrala tl frabicat.

    De plü informaziuns

  • Ejams por fà la patent y salf dles mascinns
    Dales 13 – 17
    Palaz provinzial 3, Plaza Silvius Magnago 3

    Le palaz provinzial 3 é la zentrala aministrativa dla mobilité dl Südtirol. Tla alzada a tera saràl na mostra de fotografies di majeri proieć realisà ti ultimi agn y le rest gnarà mostrè tles sëntes periferiches. Tl Zënter revijiun di veicui tla strada Sigismund-Schwarz, a Balsan Süd podaràn savaié da fà la patent y le salf dles mascinns dla furnadoia dl Renon romagnarà inće daverta.

    De plü informaziuns

  • Turism, merscia tët, ermo de Lasa
    Dales 13 – 17
    Palaz provinzial 5, strada Raiffeisen 5

    Le palaz provinzial 5 é la “ćiasa” dl’economia. Tratan le dé dla porta daverta ti locai dla ex mensa provinziala tla pröma alzada gnaràl presentè na panoramica sön le svilup dl retlam tl setur dl turism, sön la nasciüda y la chersciüda dla merscia ambrela “Südtirol”, sön le monn dles cooperatives y sön l’ermo de Lasa. Inće les ćiavares y mineores fej pert dles competënzes dla Repartiziun Economia.

    De plü informaziuns

  • A spazier te bosch cun le Lafis
    Dales 13 – 17
    Palaz provinzial 6, Via Brennero 6

    Le palaz 6, olache al é la Repartiziun Agricoltöra y Bosć gnaràl “ascognü” tratan le dé dla porta daverta, da n pice bosch cun lëgns metüs a desposiziun dai vivà forestai dla Provinzia. Amesa i lëgns fora jaràra da ciafè spëisa por i tiers, poms y mil, deperpo che tl palaz gnaràl mostrè le sistem informatif agricul y forestal Lafis.

    De plü informaziuns

  • Cultura y formaziun zënza confins
    Dales 13 – 17
    Palaz provinzial 7, strada Andreas Hofer 18

    Tratan le dé dla porta daverta pîta i ofizi dl palaz provinzial 7 bëgn 23 ofertes desvalies: n jüch online sön l’integraziun, na vijita acompagnada dles operes artistiches dl Ofize cultura, mostres, cursc introdutifs de fotografia, tecniches da tó sö y tröp d’ater.

    De plü informaziuns

  • La creativité y i colloquiums de laûr
    Dales 13 – 17
    Palaz provinzial 8, strada Renon 13

    Tl’aministraziun provinziala laôrel feter 3mile dependënć. I ofizi dla Repartiziun Personal, tl palaz 8, se crüzia de süa formaziun, so ajornamënt y so tratamënt economich. Tratan le dé dla porta daverta podaràn odëi sü dovëis, fajon n colloquium de laûr cun le diretur dla Repartiziun Personal Engelbert Schaller, o fajon na relaziun sön les tecniches de pinsier creatif.

    De plü informaziuns

  • Adoranza dl teritore y parcs naturai
    Dales 13 – 17
    Palaz provinzial 11, strada Renon 4

    I ofizi dla Repartiziun Natöra, Paesaje y Svilup dl raiun é tl palaz 11, te n frabicat dla categoria ĆiasaClima Or. Tratan le dé dles portes davertes sarà i dependënć provinziai a desposiziun dla jënt por sensibilisé sön le tema dl’adoranza dl raiun, sciöche inće por mostrè na mostra sön i parcs naturai y n valgügn filmać sön les Dolomites patrimone dl UNESCO.

    De plü informaziuns

  • Statistiches, sanité, families… y n’intervista
    Dales 13 – 17
    Palaz provinzial 12, strada Canonico Michael Gamper 1

    Le palaz 12 é le plü “jonn” di frabicać olache al é i ofizi dla Provinzia, y plü avisa les Repartiziuns Sanité, Politiches soziales, Familia, Laûr, Sport y Statistica, na paleta de ativitês bindebò ampla, avisa sciöche les scomenciadies por le dé dles portes davertes. Dales informaziuns sön le bonus fiscal por les restrotoraziuns ala bursa dl laûr online, dai contribuć por la nia autosufiziënza al’agenzia por la familia. Dötes chestiuns che podarà gnì aprofondides cun l’assessuria Martha Stocker, che sarà a desposiziun dla jënt por intervistes.

    De plü informaziuns

  • Analises de vins, show de chimica, tour di implanć
    Dales 13 – 17
    Agenzia provinziala por l’ambiënt, strada Amba Alagi 5 / 35

    L’Agenzia provinziala por l’ambiënt pîta süa oferta te trëi posć. La pröma é tl palaz dla strada Amba Alagi 5, olache al gnarà arjigné ca n show de chimica, an podarà analisé vins y mosoré i ćiamps magnetics di fonins. Dala strada Amba Alagi 35 deperpo piarà ia de dërtes tours fora por la zentrala eletrica de Kardaun, le termovalorisadù y l’implant de depuraziun de Balsan. Inće le laboratore biologich de Laives sarà davert por le publich.

    De plü informaziuns

  • Ot alzades de cultura y formaziun
    Dales 13 – 17
    Palaz Plaza, via del Ronco 2

    Tl palaz Plaza él i ofizi dla ćiasa dla cultura y dla scora taliana. Döt le dé dles portes davertes presentarà les döes Repartiziuns le calënder de sües scomenciadies culturales y formatives y mostrarà le sistem de catalogaziun adorè tles biblioteches. Ara jarà inće da desćiarié e-book y al gnarà dè informaziuns d’öga sön les sojornanzes-stüde y le reconescimënt di titui de stüde.

    De plü informaziuns

  • Ert, Archif, Archeologia
    Dales 13 – 17
    Palaz Rottenbuch, strada Armando Diaz 8

    La Repartiziun Bëgns culturai à süa sënta tl Palaz Rottenbuch, frabicat sambëgn sot a sconanza, tl cuartier Gries de Balsan. La jënt ne podarà tratan le dé dles portes davertes nia ma ti ćiarè al beliscimo palaz olache al é i afrësć dl 16ejim secul, mo podarà inće ti ćiarè a milesc y milesc de documënć dl Archif provinzial. Ai 5 de setëmber sarà inće l’archif de Frangart (via Bolzano 58) davert.

    De plü informaziuns


ScomenciamËnt dla plata